Hoe programmeer je kinderen? Door straffen en belonen in de breedste zin van het woord, bij voorkeur op gebieden die hun begrip te boven gaan. Diep ingeslepen gedragingen gegarandeerd. Omdat ik zelf geen behaviorist ben, is voor mij het hoe niet gelijk aan het waarom. Mensen doen vaak hun kinderen aan wat henzelf als kind is aangedaan. Ik heb me altijd al afgevraagd waarom. Na het meemaken van nare dingen zijn we in principe altijd geneigd dit anderen niet toe te wensen, of zelfs anderen hiervoor te waarschuwen. Waarom doen wij dit niet als ouders, terwijl we er toch van uit kunnen gaan dat de meeste mensen zielsveel van hun kinderen houden? 


Ik stuitte in mijn zoektocht op de zwarte pedagogie, onder andere beschreven door Alice Miller. Dit handelt over een complex waardensysteem dat wij ‘opvoeding’ noemen. Het is een manier van omgaan met kinderen die er op gericht is de wil van het kind te breken, emotie en kinderlijkheid af te breken en plaats te laten maken voor de wil van de volwassene. Ik heb het niet over al die andere ouders die slaan, misbruiken en verwaarlozen, een epidemie die natuurlijk heel erg is. Ik heb het over de veel meer geraffineerde vormen van het kneden van kinderen. Het uitlachen, vernederen, publiekelijk voor schut zetten, vergelijken, straffen en manipuleren van kinderen zijn heel normale opvoedingstactieken van ouders, leerkrachten en zelfs willekeurige volwassenen die vanuit een idee opereren dat het kind tot iets gemaakt moet worden en dus op zichzelf niks is. Straffen door onthouding van liefde, voorwaarden stellen aan liefde, kinderen niet accepteren zoals ze zijn (handen omhoog wie de zin ‘zo ken ik je niet’ wel eens heeft gehoord!), kinderen voor gek verklaren, buitensluiten, allemaal hartstikke normaal en aan de orde van de dag.


Kinderen die sociaal zijn, vrolijk, gematigd, zichzelf in de hand hebben en behulpzaam zijn naar de volwassene toe, worden gezien als leuke kinderen. Volwassen robots dus. De minder leuke eigenschappen en zelfs emoties, waar volwassenen overigens ook dagelijks door geplaagd worden, worden niet geaccepteerd. Kwaadheid noemen we bij kinderen boosaardigheid, vooral de boosheid die kinderen voelen naar hun straffende ouders toe wordt hardhandig afgestraft. Na het toedienen van de straf die het vervelende kind zelf heeft uitgelokt, moet alles weer direct gezellig zijn en anders ga je maar weg naar je kamer. Verdriet is irritant gezeur, liegen is verschrikkelijk en stelt ons enorm teleur (turft u eens 1 dag alle keren dat u niet helemaal de waarheid spreekt). Kinderen die slimmer zijn dan volwassenen zijn in het gunstigste geval bijdehand. Elke methode die kinderen tot vrolijke, altruïstische machines maakt, is geoorloofd, en noemen wij opvoeding. Waarom gaat dit generatie na generatie door? 




Vanuit het idee van conditionering doen ouders dit weer bij hun kinderen omdat ze zelf zo zijn opgevoed. Maar zoals ik al zei: ik vind dat niet erg logisch. Een tot volwassenheid opgegroeid ex-kind dat weet dat het niet klopt wat hem is aangedaan, kijkt wel link uit om de eigen kinderen ook zo te behandelen. Die zou er alles aan doen om op zoek te gaan naar andere manieren om samen te leven met het kind. En daar zit nu juist de essentie van de zwarte pedagogie: het ex-kind dat weet dat het niet klopt wat hem is aangedaan, daar zijn er niet zoveel van…  Om de kindertijd te overleven, is er namelijk een heel krachtig psychologisch mechanisme nodig. De ontkenning of, zo u wilt, de verdringing van de kennis van goed en kwaad. Om de dualiteit tussen goed en kwaad te vermijden, kunnen we ook zeggen: de kennis van wat klopt en wat niet klopt. Het stemmetje dat zegt dat je onrecht wordt aangedaan de mond snoeren, zo jong en zo definitief mogelijk, is een prima overlevingsmechanisme in de kindertijd. Bijvoorbeeld op je 7e aan jezelf toegeven dat je moeder een sadistisch takkewijf is omdat ze publiekelijk geheimen die jij hebt verteld doorgeeft aan haar vriendinnen en ze je er smakelijk om uitlachen (nee, we lachen je niet uit, we vinden je gewoon grappig), is erg lastig. Nog 11 jaar bij iemand in huis blijven wonen en 100% afhankelijk van haar zijn, wordt vrijwel onmogelijk.


Dus nemen wij het waardesysteem van de zwarte pedagogie aan, dat ongeveer neer komt op: ouders hebben altijd gelijk en alles wat ze mij aan doen is of mijn eigen schuld of voor mijn eigen bestwil. Uitspraken als ‘ik kreeg weleens tikken, maar alleen als ik het er zelf naar had gemaakt’ of ‘ik kan me best wel voorstellen dat mijn moeder het moeilijk met mij had, als ik er op terug kijk’ zijn het gevolg. De verwarring die er aan ten grondslag ligt: ‘het kan toch niet zo zijn dat mijn ouders van mij hielden en mij ondertussen gemene streken hebben geleverd?’ Dus dan zullen ze het wel uit liefde hebben gedaan. De onschuld van ouders en de schuld van kinderen is een (cultureel) feit geworden. ‘Die etters halen nu eenmaal soms het bloed onder je nagels vandaan’, ‘kinderen opvoeden is de moeilijkste taak die er is’, etcetera, etcetera. De ultieme vorm van kinderen schuldig maken, is mij ter ore gekomen via de New Age, waarin door sommigen wordt beweerd dat het kind voor incarnatie zijn eigen ouders kiest en daarmee dus ook kiest voor de shit die de ouders over hem uitstorten. Om zo veel mogelijk te leren van al die shit.




Bij mij gaat het er moeilijk in om een weerloos afhankelijk wezentje op die manier verantwoordelijk te maken voor zijn omstandigheden. Want in principe hoeft de discussie of kinderen van nature onschuldig zijn niet eens gevoerd te worden. Het feit dat ze volledig weerloos en afhankelijk zijn, zonder enige fysieke, mentale of linguïstische overmacht, maakt ze per definitie onschuldig. Onschuldig in de zin van: niet schuldig aan hetgeen hen overkomt.  Er staan aan de basis van deze zwarte pedagogie nog een aantal misvattingen. Bijvoorbeeld het idee dat haat verboden kan worden. Een concept waar ook onze regering niet vies van is, met het geouwehoer over normen en waarden. Het kind dat ‘ik haat je!’ schreeuwt, wordt op allerlei manieren een verontschuldiging ontfutseld. Door regelrecht verbieden of door schuldgevoel op te wekken en zo nodig zelfs het kind als persoon te veroordelen op dit gedrag, wordt gezorgd dat dit gedrag niet meer voorkomt. De essentie wordt echter ontkend: je kind haat je. Dat doet pijn en dat hoort pijn te doen, het doet je kind ook pijn.


Maar nee hoor, we zijn het er allemaal over eens dat pubers nu eenmaal zo zijn omdat hun hersenhelften niet goed met elkaar communiceren, dat kinderen dit soort dingen roepen om een reactie uit te lokken. De focus ligt altijd op het gedrag en nooit op de emotie of het zijn. Feit blijft echter: op dit moment haat je kind je, wat zou je gedaan kunnen hebben?  Ouders hoeven zich dit niet af te vragen in onze westerse opvoed-cultuur. De vraag ‘wat heb ik verkeerd gedaan dat mijn kinderen zo ongelukkig zijn geworden?’ is een zeer legitieme vraag, zonder daarbij ouders direct schuldig te maken aan de problemen van hun kinderen of ze verantwoordelijk te maken voor het oplossen er van. Als ouders zichzelf die vraag echter stellen, is het vaak in een martelaars-context en is de reactie steevast: ‘Nee joh, maak jezelf geen verwijten, je hebt toch je best gedaan?’ Desnoods slepen we de genen er bij, ouders verdienen begrip en zijn daarmee altijd onschuldig. Er op los meppen of seksueel misbruiken mag niet, dat weet iedereen, verder ‘doe je gewoon je best, beter hoeft niet’. Het ex-kind dat in de loop van de volwassenheid nog steeds doorzeurt over dingen uit de jeugd wordt verweten zichzelf de kans op leven te ontnemen. Je mag je ouders niet verantwoordelijk houden voor wie jij geworden bent, want je hebt je eigen verantwoordelijkheid voor je daden. Maar wat nou als je in de basis hebt geleerd dat je altijd moet doen wat de ouder (lees: autoriteitsfiguur) zegt, dat gehoorzaamheid sterk maakt en dat het helemaal niet nodig is zelf na te denken voor je wat doet? Dat als je dit wel doet, je per definitie verkeerd bezig bent?




Juist, dan word je een vrome burger die netjes doet wat het systeem verlangt, die zijn eigen kroost volgens dezelfde methoden in het gareel ramt. Want het is het enige dat je (nog) weet, het is zelfs het enige dat goed voelt. Kwaadheid op, en haat jegens de figuren die macht over jou hadden is je verboden, wat ze ook deden. In verwarring over die kwaadheid en haat, niet meer wetend tegen wie die gericht zou moeten zijn, richt het zich automatisch op de eerste puur kinderlijke wezentjes die je in handen krijgt. En niet alleen op hen, vaak ook op hele groepen of volken waarvan iemand een keer heeft geroepen dat ze inferieur zijn. ‘Geef me een reden en ik maak je kapot, tegen jou kan ik tenminste op.’  We hebben in onze cultuur een aantal fenomenen die hier een mooi voorbeeld van zijn. Kleine kinderen worden wijsgemaakt dat onze goedheiligman een 400 jaar oude vent is, die op magische wijze van alles over hun gedrag te weten is gekomen (God?), en op basis van de informatie over hun gedrag oordeelt of het goede of stoute kinderen zijn. Beloning volgt of blijft uit. Toch herinneren de meeste mensen die zijn voorgelogen over deze meneer zich het Sinterklaasfeest als iets magisch en vinden zij het een belangrijk cultureel fenomeen om mee te maken. Ik heb zelfs wel eens gehoord dat het fantasie zou bevorderen. Ik dacht zelf altijd dat doen-alsof fantasie bevordert, en voorgelogen worden iets anders bevordert… Is het je ooit weleens opgevallen dat eigenschappen die de Sint toeschrijft aan zoete kinderen allemaal vallen in de categorie: goed luisteren, ouders helpen, lief samen spelen met broertjes of zusjes, delen, etcetera? Dingen waar daarentegen aan gewerkt moet worden, zijn steevast dingen in de categorie: kinderlijkheid (nog steeds speentje sabbelen in bed), geen begrip tonen voor ouders, niet luisteren naar ouders, niet willen opruimen, ruzie maken… Zo hebben wij ook op andere vlakken de cultureel bepaalde dankbaarheid voor wat onze ouders allemaal voor ons hebben gedaan. In principe is het normaal dat je voor je kinderen zorgt, maar vooruit… Andere culturen waarin kinderen ontzag voor de vader wordt afgedwongen, vinden wij primitief. Maar is een soort afgedwongen dankbaarheid voor de ouders niet precies hetzelfde? Dankbaarheid kun je, net als respect, verdienen. Ik weet nog goed dat ik het liedje ‘Mama’ van The Spice Girls met bijbehorende clip voor het eerst op tv zag, in de wetenschap dat die rooie in haar jeugd door haar moeder werd volgepropt tot ze ging overgeven en daarna haar eigen kots moest opeten. Een jarenlang gevecht tegen boulimia was het gevolg:  So now I see through your eyes, all that you did was love?


Moederdag en vaderdag zijn dagen die in het leven zijn geroepen om kinderen een kans te geven op twee dagen in het jaar dankbaarheid te tonen (dus niet perse te voelen, dat is bijzaak) voor alles wat hun ouders hebben opgeofferd en gedaan. De zogenaamde opoffering die je als ouders in de opvoeding moet tonen (dus niet voelen), wordt omgezet in een soort schuldgevoel bij het kind op die twee dagen. Een vreemd cultureel fenomeen waarin zowel ouders als kinderen gevangen worden gehouden. Welk kind zou, als hij de kans kreeg te kiezen, kiezen voor ouders die hun hele zelf opofferen voor het kind? Welke ouder zou, als hij de kans kreeg te kiezen, er voor kiezen kinderen schuldig te maken aan het levens(on)geluk? Zou niet iedereen het liefst samenleven met hun eigen vlees en bloed op een ontspannen, liefdevolle en gebalanceerde manier?




De kinderziel wordt uitgemoord in een jeugd waarin de eigen wil zo jong mogelijk de kop wordt ingedrukt en de enige mogelijkheid tot overleving is om precies op te doen en te zijn wat je verteld wordt. Het eerste noemen we autoritair en veroordelen we, het tweede vinden we doodnormaal, want je kunt kinderen toch niet zelf laten uitmaken wie zij willen zijn?  Vraagje: hoe veel van bovenstaand gedachtegoed is te zien in de relatie tussen staat en mens?  Llaten we het op z’n minst weer eens mogelijk maken de pijn te voelen van de dingen die onze ouders hebben geflikt. En voelt u zich alstublieft eens een avondje schuldig over iets wat u tegen uw kind heeft gezegd. Wat als we het verbod op het zien van onze programmering nu eens opheffen? Misschien kunnen we dan iets makkelijker stappen ondernemen in het hervinden van echte vrijheid, want wat uw plaatsvervangende ouder, Vadertje Staat doet, klopt inderdaad niet en heeft niet het beste met u voor. 



De principes van de Zwarte Pedagogie uit bovenstaand artikel komen voort uit het werk van Alice Miller, bijvoorbeeld te lezen in ‘Zelfkennis in ballingschap, de verdringing van de kindertijd: tot welke prijs?’